Osad ściekowy - kłopotliwy odpad powstający w procesie oczyszczania ścieków a może cenny surowiec?
Z poprzedniego artykułu o osadach ściekowych wiemy, że powstają one w procesach oczyszczania ścieków, a obserwowany w ostatnich latach dynamiczny rozwój budowyi rozbudowy sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków spowodował duży wzrost ich ilości. Wg danych GUS (Ochrona Środowiska 2022) w 2021 r. w oczyszczalniach przemysłowych i komunalnych wytworzono 1 025,8 tyś. ton suchej masy osadów ściekowych, z których 57% (584,8 tyś. ton suchej masy) stanowiły osady ściekowe wytworzone w oczyszczalniach komunalnych (Tabela 1.). Od 2000 r do 2021 r. ilość osadów ściekowych wytworzonych w komunalnych oczyszczalniach ścieków wzrosła o 63% (GUS Ochrona Środowiska 2022).
Tabela 1. Osady z przemysłowych i komunalnych oczyszczalni ścieków
Przetwarzanie i ostateczne zagospodarowanie ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych stanowiących odpady o kodzie 19 08 05 reguluje zarówno prawo europejskie jak i krajowe. W celu właściwego stosowania przepisów prawa należy wyraźnie rozróżnić kiedy mamy do czynienia z osadami ściekowymi będącymi integralną częścią ścieków, poddawanymi procesom przeróbki w ramach ciągu technologicznego w oczyszczalni, a kiedy stają się one odpadami. Od momentu, w którym stają się odpadami postępowanie z nimi określone jest m.in. w ustawie o odpadach. Zgodnie z ww. ustawą osady ściekowe jako odpady podlegają hierarchii postępowania z odpadami, wg której w pierwszej kolejności należy zapobiegać powstawaniu odpadów. W odniesieniu do osadów ściekowych, założenie to jest trudne do realizacji, gdyż stanowią one taki rodzaj odpadów, których powstawania nie da się uniknąć, ponieważ są pozostałością po procesie oczyszczania ścieków. Dlatego istotne znaczenie mają kolejne priorytety w hierarchii postępowania z odpadami tj.: przygotowanie do ponownego użycia, recykling organiczny polegający na stosowaniu komunalnych osadów ściekowych (rozprowadzanie na powierzchni ziemi lub wprowadzanie do gleby) lub wykorzystaniu ich do produkcji kompostu. Jeżeli nie ma możliwości wykorzystania osadów w procesach odzysku wówczas należy je poddać unieszkodliwianiu (np. składowiska), które stanowi najmniej pożądane rozwiązanie.
Co powoduje, że osady ściekowe stanowią kłopotliwy odpad?
Stale rosnąca ilość ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych oraz właściwe, zgodne z często zmieniającymi się przepisami europejskimi i krajowymi ich przetwarzaniei dalsze zagospodarowanie stanowi wyzwanie dla przedsiębiorstw wodociągowo–kanalizacyjnych. Ograniczenia dotyczące składowania odpadów, w tym komunalnych osadów ściekowych, które weszły w życie, na początku 2016 r., obecnie praktycznie uniemożliwiają ich składowanie. Spowodowało to poszukiwanie nowych, bardziej przyjaznych środowisku sposobów zagospodarowania osadów ściekowych.
Trudności związane z właściwym zagospodarowaniem osadów ściekowych stanowiących odpad spowodowane są tym, iż nie każdy sposób zagospodarowania może być stosowany ze względu na różnice występujące w składzie chemicznym, stanie sanitarnym oraz cechach fizycznych osadów ściekowych powstających na oczyszczalniach ścieków. Ponieważ właściwości fizyko-chemiczne osadów ściekowych determinują sposób ich końcowego zagospodarowania bardzo istotny jest dobór odpowiednich procesów przeróbki osadów ściekowych. W związku z powyższym przedsiębiorstwa ponoszą obciążenia finansowe związane z budową, rozwojem i modernizacją linii osadowych oczyszczalni ścieków w celu uzyskania osadów ściekowych o odpowiednich parametrach, które umożliwią właściwe, zgodne z przepisami ich końcowe zagospodarowanie.
Jakie są sposoby zagospodarowania osadów ściekowych stanowiących odpady?
Wytwórca osadów ściekowych stanowiących odpad może:
- przekazać osady ściekowe „na zewnątrz” instalacji innemu posiadaczowi odpadów, który na podstawie stosownych zezwoleń na przetwarzanie odpadów właściwie je zagospodaruje,
- zagospodarować je we własnym zakresie po uzyskaniu stosownych zezwoleń.
Główne sposoby zagospodarowania osadów ściekowych stanowiących odpady to m.in..:
- rozprowadzanie komunalnych osadów ściekowych na powierzchni ziemi lub wprowadzanie ich do gleby:
- w rolnictwie, rozumianym, jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz,
- do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu,
- do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz,
- do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne,
- przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przy zachowaniu odpowiednich warunków określonych w ustawie o odpadach.
Osady ściekowe mogą być stosowane na gruntach pod warunkiem spełnienia restrykcyjnych wymogów określonych m.in. w ustawie o odpadach oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie komunalnych osadów ściekowych.
- Przekształcanie termiczne, które prowadzi się w spalarniach lub współspalarniach odpadów. Możliwość spalenia komunalnych osadów ściekowych uzależniona jest od ich wartości opałowej oraz wpływu ew. przekroczenia standardów emisyjnych do powietrza. Szczegółowe wymagania dotyczące ww. procesu określa rozporządzenie Ministra Rozwoju w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów oraz sposobów postępowania z odpadami powstającymi w wyniku tego procesu.
- Kompostowanie w wyniku, którego powstaje produkt (nawóz lub środek wspomagający uprawę roślin) spełniający kryteria pozwalające na wprowadzenie go do obrotu na podstawie przepisów o nawozach i nawożeniu.
- Wykorzystanie w biogazowniach do produkcji biogazu.
Poniżej przedstawiono sposoby zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych w 2021 roku na podstawie danych GUS (Ochrona Środowiska 2022).
W 2021 roku najwięcej komunalnych osadów ściekowych zostało:
- przeznaczonych na tzw. inne cele - zazwyczaj odpłatne przekazanie innej firmie (41%),
- wykorzystanych w rolnictwie (27%),
- przekształconych termicznie (16%).
Czy osady ściekowe stanowiące odpad mogą być cennym surowcem?
W czasie coraz większej świadomości ograniczonej ilości surowców, wysiłków w kierunku gospodarki cyrkulacyjnej i poszukiwania alternatywnych źródeł energii osady ściekowe mogą stać się cennym źródłem surowców. Praktyczne zastosowanie osadów ściekowych związane jest z wykorzystaniem ich właściwości agronomicznych oraz potencjału energetycznego i nawozowego tj. zawartej w nich materii organicznej oraz składników pokarmowych dla roślin, takich jaki: azot, fosfor (którego zasoby mineralne na świecie się wyczerpują) oraz mikroelementy.
Obowiązujące w Polsce obostrzenia prawne szczególnie w zakresie przyrodniczego wykorzystania osadów ściekowych oraz ich składowania są wyraźnym bodźcem, do rozwoju innych metod ich zagospodarowania. Coraz częściej są wykorzystywane do produkcji nawozów. Zaczynają odgrywać duże znaczenie w gospodarce energetycznej m.in. do produkcji biopaliw. W ostatnich latach obserwuje się zwiększenie ilości osadów ściekowych poddawanych termicznemu przekształceniu.
Podsumowując:
Obecnie osady ściekowe postrzegane są nie jako odpad, ale surowiec przyszłości o dużych możliwościach, który należy jak najlepiej wykorzystać w kierunku modelu gospodarki obiegu zamkniętego.
