Edukacyjnie o wodzie słów kilka

Woda jest niezwykłą substancją, która występuje na Ziemi. Jest jedynym związkiem chemicznym, który występuje w trzech stanach skupienia. W wodach powierzchniowych i podziemnych stanowi ciecz, w atmosferze jest gazem, a w opadach (śniegu, gradzie) oraz lodowcach i zmarzlinie istnieje w stanie stałym.
Bez niej życie na Ziemi byłoby niemożliwe. Woda jest jedną z bardziej rozpowszechnionych substancji w przyrodzie. Powierzchnia Ziemi jest nią pokryta prawie w 71%. Z tego aż 97% to woda mórz i oceanów. Pozostała część wody jest uwięziona w lodowcach, trwałej pokrywie śnieżnej i zmarzlinie, tworzy rzeki i zbiorniki wodne, znajduje się w wodach podziemnych, glebie, powietrzu oraz jest składnikiem organizmów żywych. Jedynie 2,5% objętości wód naturalnych stanowią wody słodkie, które są niezbędne do życia wszystkich organizmów. Pozostałe 97,5% to wody słone, które nie mają znaczenia, jeśli chodzi o zaopatrzenie ludzkości w wodę pitną. Nazwa „woda słona” wywodzi się od smaku wody morskiej, który pochodzi głównie od rozpuszczonego w niej chlorku sodu. Nie jest ona zdatna do picia, a jej przyjmowanie może być bardzo niebezpieczne. „Woda słodka” zawiera znacznie mniej rozpuszczonych substancji chemicznych. To z niej otrzymuje się wodę pitną.Ilość wody na kuli ziemskiej jest stała, choć woda jest w ciągłym ruchu. Przemieszczanie się wody jest wywołane przez dwa czynniki – słońce i grawitację. Energia słoneczna powoduje parowanie wody, a siła przyciągania ziemskiego – opadanie kropli wody z atmosfery na powierzchnię Ziemi, a następnie jej spływanie i przesiąkanie do mórz oraz oceanów.
Woda jest nieodzowna do życia roślin, zwierząt i ludzi. W hierarchii wszystkich potrzeb życiowych organizmów znajduje się na pierwszym miejscu. Istnieją nawet mikroorganizmy, które mogą żyć bez tlenu, ale bez wody nie są w stanie. Woda jest najważniejszym składnikiem organizmów, na przykład stanowi około 60 ÷ 70% masy ciała człowieka. Jest niezbędna do jego prawidłowego funkcjonowania: bierze udział w regulowaniu temperatury ciała, transporcie składników odżywczych, produktów przemiany materii oraz we wszystkich reakcjach biochemicznych zachodzących w organizmie.
W wodzie występującej na Ziemi rozpuszczone są substancje, które znalazły się na drodze jej obiegu. Z tego względu wody naturalne są wodnymi roztworami. Woda opadowa (deszcz, śnieg, grad) zanim zetknie się z powierzchnią Ziemi, w zasadzie powinna być pozbawiona rozpuszczonych substancji stałych. Tak dzieje się jednak tylko na obszarach wolnych od zanieczyszczeń wywołanych działalnością człowieka czy erupcją wulkanów. Wody naturalne mogą zawierać składniki zarówno pożądane, jak i szkodliwe dla organizmów żywych, tzw. zanieczyszczenia. Ograniczają one zasoby wodne i stwarzają zagrożenie dla rozwoju roślin oraz zdrowia zwierząt i człowieka.
Przygotowanie do spożycia wody pobranej z ujęć nazywa się uzdatnianiem wody. Proces ten przeprowadza się w tzw. stacjach uzdatniania wody. Ich zadaniem jest oczyszczenie wody w taki sposób, aby jej jakość odpowiadała wymaganiom sanitarnym. Wymagania te są określone we właściwym akcie prawnym, a jest nim Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Jednostkami odpowiedzialnymi za procesy ujmowania, uzdatniania i dystrybucji wody pitnej są przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjne. Olkuskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji funkcjonuje już od 1956 roku, a produkcja i dostarczanie odbiorcom wody pitnej najwyższej jakości jest priorytetem w jego działalności. Rejon Olkusza obfitował zarówno w przeszłości jak również obecnie w duże zasoby wód podziemnych. W pierwotnym okresie działalności Przedsiębiorstwa funkcjonowały ujęcia w miejscowościach: Olkusz – Czarna Góra, Witeradów, Zederman, Zawada, Klucze, Laski, Bukowno, Golczowice, jak również w innych miejscowościach.
Rozwój górnictwa rud cynku i ołowiu na omawianym terenie, związany z działalnością kopalni „Olkusz – Pomorzany” oraz związana z tym potrzeba ciągłego odpompowywania wody z górotworu aby eksploatacja była możliwa, skutkowały wytworzeniem się i rozwojem rozległego leja depresyjnego, czyli stopniowego obniżania się poziomu wód podziemnych. W dalszej mierze przyczyniło się to do stopniowego zaniku wody w eksploatowanych ujęciach głębinowych oraz lokalnych studniach gospodarskich. Zaistniała konieczność poszukiwania alternatywnego, zasobnego źródła wody. Podjęto wówczas decyzję o wykorzystywaniu do celów pitnych wód pochodzących z odwadnianej kopalni, po odpowiednim ich oczyszczeniu. Po przeprowadzonych badaniach w skali modelowej, opracowano proces uzdatniania, który miał być przeprowadzany w zaprojektowanej i wybudowanej Stacji Uzdatniania Wody. Proces składał się z trzech etapów: koagulacji, filtracji i dezynfekcji, a końcowym produktem była woda pitna. Stacja uzdatniania funkcjonowała w latach: 1978 ÷ 2017, a jej zamknięcie również wiązało się z działalnością górniczą, tym razem z perspektywicznie bliskim jej zakończeniem.
Aktualnie od 2017 r. cały obszar działalności Przedsiębiorstwa zaopatrywany jest w wodę z ujęć wód podziemnych, a najważniejsze z nich zlokalizowane są na terenie gminy Klucze, w miejscowościach: Cieślin (2 ujęcia), Bydlin (1 ujęcie) i Kolbark (1 ujęcie). Przedmiotowe ujęcia stanowią serce obecnego systemu zaopatrzenia odbiorców w wodę, który został tak zaprojektowany aby znajdował się poza obszarem wpływu działalności kopalni. Woda pochodząca z tych ujęć pokrywa w 97% zapotrzebowanie odbiorców. Ujmowane wody głębinowe są najwyższej jakości o optymalnym składzie mineralnym (zawartość magnezu ok. 20 mg/l, zawartość wapnia ok. 80 mg/l). Stabilny, poparty sukcesywnymi badaniami skład chemiczny oraz jakość mikrobiologiczna ujmowanej wody powodują brak konieczności jej uzdatniania. Natomiast z uwagi na duży obszar działalności Przedsiębiorstwa, obejmujący cztery gminy (Olkusz, Klucze, Bolesław, Bukowno), co ma związek z rozległą siecią wodociągową (ok. 700 km), woda poddawana jest dezynfekcji chemicznej z zastosowaniem roztworu podchlorynu sodu. Ma to na celu utrzymanie jej odpowiedniej jakości w zakresie mikrobiologii od ujęcia do odbiorcy końcowego. Sieć wodociągowa stanowi zatem bardzo ważny element systemu zaopatrzenia w wodę, a zapewnienie odpowiedniego jej stanu technicznego, sprawne lokalizowanie i usuwanie powstających awarii jest jednym z priorytetów służb przedsiębiorstwa i związana jest z uniknięciem zarówno strat wody jak również pogorszenia jej jakości. Pierwotnie sieć wodociągowa wykonywana była z rur żeliwnych i stalowych, co powodowało jej dużą wrażliwość na warunki gruntowe, a skutkowało korozją i pęknięciami. Sieć miała więc dużą skłonność do powstawania awarii. Obecnie sukcesywnie sieć poddawana jest modernizacji czyli wymianie na nową. Sieci stalowe zastępowane są sieciami z materiału PE (polietylen). Materiał ten nie ulega korozji oraz posiada odpowiednią elastyczność, co w znaczącym stopniu poprawia jego odporność na pękanie.
Oprócz ujęć stanowiących główny system zaopatrzenia, Przedsiębiorstwo utrzymuje i eksploatuje niewielkie ujęcia wód głębinowych, zaopatrujące w wodę lokalne wodociągi. Są to studnie w Braciejówce, Podlesiu Rabsztyńskim, Kosmolowie, Zadolu Kosmolowskim, Górach Bydlińskich oraz w Bukownie – dzielnice Bór Biskupi i Podlesie. Głębokości studni zmieniają się w granicach od 163 m dla studni w Braciejówce do 50 m dla studni w Borze Biskupim i Podlesiu Bukowno.
Zasilanie w wodę odbywa się głównie poprzez infiltrację opadów atmosferycznych z powierzchni terenu. Wody podziemne w skałach wodonośnych triasu oraz jury przepływają siecią szczelin i kanałów krasowych a przestrzeń porowa spełnia rolę magazynu wody. Stąd przepuszczalność wapieni i dolomitów jest bardzo zróżnicowana, co ma wpływ na wydajności tych ujęć, które kształtują się na poziomie od 300 m3/h dla studni w Cieślinie C-2 bis do 5,5 m3/h dla studni w Zadolu Kosmolowskim. Wymienione studnie są głównie studniami jurajskimi i triasowymi, wyjątek stanowią studnie w Bukownie, które ujmują wody permskiego poziomu wodonośnego.
Ze względu na to, że 1/3 ludności świata mieszka na terenach objętych deficytem wody, a 11% populacji nie ma zapewnionego dostępu do czystej wody pitnej, bardzo uzasadnionym działaniem jest oszczędzanie wody. Woda jest niezbędna dla naszego organizmu i każdej formy życia na Ziemi. Dlatego trzeba dbać o jej zasoby. Nie chodzi o to, aby odmawiać sobie dostępu do wody i przyjemności korzystania z niej, ale o kontrolowanie jej zużycia podczas wykonywania codziennych czynności.